Diyabetli Çocuklarda Sık Sorulan Sorular

27 Şubat 2013 Devamı

1. Çocuğuma diyabet tanısı konuldu. Ne yapmalıyım? Çocuğa, bakıcıya , okuldakilere neler anlatılmalı?

Çocuk diyabet olduğunda öncelikle hastaneye yatırılarak kan şekeri dengesi kurulmaya çalışılır ve çocuk ve ailesi evde diyabet bakımı konusunda eğitilir. Çocukla yaşına uygun bir şekilde konuşularak neden şeker ölçülmesi, neden insülin iğnesi yapılması gerektiği anlatılır. Bu konuda görsel ve yazılı materyellerden yararlanmaktayız. Ayrıca çocuğa şeker düşmesi durumlarında ortaya çıkabilecek belirtiler öğretilerek bu belirtiler ortaya çıktığında annesine veya bakıcısına haber vermesi böylece hipogliseminin derinleşmeden önlenmesi sağlanmalıdır. Okulda gerek öğretmenlere gerekse sınıf arkadaşlarına çocuğun diyabetli olduğu belirtilmeli ve diyabetin nasıl bir hastalık olduğu anlatılmalıdır.
Özellikle diyabetin bulaşıcı bir hastalık olmadığı çocuklara anlatılmalı ve böylece çocuğun dışlanması önlenmelidir. Bazı çocuklar diyabetlerini arkadaşlarının bilmesini istemezler. Ancak kesinlikle bu saklanmamalıdır, çocuğun diyabetiyle barışık yaşaması için bu gereklidir.
Okulda öğretmenlerinin de özellikle hipoglisemi belirtilerini bilmesi ve böyle durumlarda çocuğun meyve suyu vs içmesine izin vermeleri, gerekirse revire kadar çocuğa eşlik etmeleri önemlidir. Bu konuda hazırladığımız “diyabetli çocukların öğretmenleri için rehber” isimli kitapçığı öğretmenlere gönderiyoruz.

2. Çocuğum kan şekerini ölçmek istemiyor, ne yapmalıyım?

Kan şekerini sık ölçmek iyi bir diyabet kontrolü için olmazsa olmaz şartdır. Bu konuda çocuktan gelecek dirence karşı ebeveynler tutarlı davranarak herhangi bir taviz vermemelidirler. Unutulmamalıdır ki çocuk nasıl alışırsa o şekilde devam eder. Kan şekerine ara sıra bakılmasa da olur fikrine kapılan çocuk bir süre sonra şekerim hiç ölçülmese de olur fikrini benimser. Bu konuda rüşvetçi bir tutum izlenmesi de doğru değildir. Bu konu asla bir pazarlık konusu yapılmamalıdır.

3. Çocuğum kan şekerini her seferinde aynı parmaktan mı ölçecek?

Hayır. Kan şekeri tüm parmaklardan ölçülebilir. Sırayla ölçmek en iyisidir. Lansetle parmağı delerken parmak uçlarının ortasından değil de yan taraflarından delinirse hem daha az acır hem de daha rahat kan gelir. Çünkü parmaklarda duyuyu sağlayan sinirler ortada dolaşımı sağlayan kılcal damarlar ise parmağın yan tarafında bulunur. Bazı lansetlerle parmak dışında örneğin ön kol gibi farklı bölgelerden de ölçüm yapmak mümkündür.

4. Acısız insülin yapmanın yolu nedir?

Aslında insülin enjeksiyonlarında kullandığımız iğneler çok minik olduğundan çok hafif bir acıdan sözedilebilir. İnsülini enjeksiyon dışı (tablet, sprey vs) bir yöntemle verebilmek ile ilgili çalışmalar devam ediyor. Ancak şu aşamada pratikde kullanımda değiller. Bildiğiniz gibi sprey insülinle ilgili gelişmeler şu aşamada çok iyi sonuç vermediği için durduruldu. Şu anda insülini acısız vermenin tek yolu pompa ile vermek. Onda da üç günde bir kateter (pompanın cilt altına giren kısmı) değişimi sırasında küçük bir acı oluyor.

5. Çocuğum gece insülin reaksiyonu geçirirse, ertesi gün evde mi tutmalıyım?

İnsülin reaksiyonu (hipoglisemi: kan şekeri düşüklüğü) yaşayan çocuğun öncelikle uygun yöntemle şekeri yükseltilmelidir. Bilinci açık ise şekerli bir sıvı içirilmeli, bilinci bulanık ise yanak içine süzme bal veya tanesiz şeker sürülmeli, bilinci yerine gelir gelmez de beslenmelidir. Bilinç tamamen kapalı (baygın) ise glukagon iğnesi (kan şekerini yükselten ve tüm diyabetlilerin evlerinde bulunması gereken bir iğne) yapılmalı ve çocuk hemen hastaneye götürülmelidir. Bilinç değişikliğine yol açmayan hipoglisemiden sonra çocuk okula gidebilir. Ancak her tür hipoglisemiden sonra çocuğu takip eden doktor ile konuşularak hipogliseminin nedeni anlaşılmaya çalıuşılmalı ve tekrar etmemesi için gereken önlemler konuşulmalıdır.

6. Diyabetli çocuklar daha mı sık hastalanır?

Hayır. Diyabetli çocuklar daha sık hastalanmazlar.

7. Çocuğum diyabetli olduğuna göre her hastalandığında hastaneye mi götürmeliyim?

Hayır. Tüm çocuklar gibi diyabetli çocuklar da zaman zaman hastalanabilir (Gribal enfeksiyonlar, soğukalgınlığı, ishal, bademcik iltihabı vs.) Bu hastalıkların bir çoğu ayaktan verilecek ilaçlarla tedavi edilebilir. Sadece hastalıklar sırasında kan şekeri değişebilir bunu bilerek hareket etmek lazımdır.

Hastalık durumlarında:
1. Çocuğun kan şekeri normalden yüksek seyredebilir. Çünkü enfeksiyonlar vücudun insülin ihtiyacını arttırır. Eğer hastalık sırasında kan şekeri yüksek seyrediyor ise ek doz insülin yapılabilir veya hastalık geçene kadar çocuğun almakta olduğu günlük insülin miktarı arttırılır. Hastalık geçip, kan şekerleri düşmeye başlayınca tekrar eski olağan insülin dozuna dönülür
2. Bazı hastalıklarda ise çocuğun kan şekeri normalden düşük seyredebilir. Özellikle iştahsızlık, kusma ve ishal ile seyreden hastalıklarda çocuk normal günlük kalorisini alamaz veya ishal ve kusmayla bu besinler kaybedilir ise kan şekeri düşebilir. Bu durumda şekerli sıvılar azar azar içirilerek kan şekerleri normal sınırlarda tutulmaya çalışılır. Eğer buna rağmen kan şekerleri düşük seyrediyor ise insülin dozu azaltılır. Not: İnsülin hiçbir zaman tamamen kesilmemelidir.
3. Bazen bu iki durum birbirini dengeleyebilir ve kan şekerinde değişme olmayabilir.

Bu nedenle çocuğun hasta olduğu günlerde kan şekeri daha sık ölçülmeli ve hastanın diyabetini takip eden doktor ile temas kurulmalıdır.
Hastalık sırasında idrarda keton olup olmadığı sık sık kontrol edilmeli ve keton pozitif çıkarsa hemen doktora haber verilmelidir. Diyabetli bir çocukta idrarda keton çıkması ciddi bir bulgudur ve vücudun daha fazla insüline ihtiyacı olduğunu gösterir. Diyabetli bir çocukta idrarda orta veya ağır derecede keton saptandığı zaman derhal doktoru ile temasa geçilmelidir.

8. Bademcik, sünnet, geniz eti ameliyatları sorun yaratır mı?

Bu konuda deneyimli hastanelerde yapıldığı sürece sorun yaratmaz. Ameliyat öncesi ve sonrasında beslenme duraksamaya uğradığından insülin dozları ayarlanarak ve uygun şekerli serum ile kan şekeri dengelenerek takip edilirler. Ameliyat ekibinin çocuğun diyabetini takip eden doktorla konuşarak gerekli hazırlıkları yapması olası sorunları azaltır.
9. Çalışan bir anneyim, diyabetli çocuğa bakmak için işimi bırakmak zorunda mıyım? Bakıcı ile bırakabilir miyim?

Çocuğun diyabet tanısından sonra ilk birkaç ay annenin evde olmasında yarar var. Ancak daha sonra diyabet bakımı ile ilgili bilgiler (kan şekeri ölçümü, insülin enjeksiyonu, hipoglisemi durumunda yapılması gerekenler vs) bakıcıya öğretildikten sonra rahatlıkla bakıcı ile bırakılabilir.

10. Kreşe gidebilir mi?

Elbette. Gitmelidir de. Okula hazırlık olması bakımından önce yarım gün gidilip daha sonra artırılabilir. Böylece çocuğun ilkokula kadar diyabeti ile bağımsız yaşayabilmesi konusunda ilk hazırlıklar yapılır, ortaya çıkan sorunlar çözümlenir. Kreş öğretmenleriyle önceden bir bilgilendirme toplantısı yapılıp gerekli bilgiler aktarılmalıdır.

11. Çocuğuma hipoglisemiyi nasıl açıklayabilirim?

Hipogliseminin belirtileri:
• Solukluk, soğuk terleme
• Titreme
• Çarpıntı
• Dudaklarda, parmaklarda ve dilde uyuşukluk
• Huzursuzluk
• Açlık hissi ve bulantı
• Halsizlik, yorgunluk
• Düşünememe, hafıza bozulması
• Sarhoş gibi konuşma
• Denge kuramama, koordinasyon bozukluğu
• Başağrısı, kafa karışıklığı
• Davranış değişikliği
• Çift ve bulanık görmedir.

12. Çocuğum niçin hipoglisemi yaşar? Bu engellenebilir mi?

Hipoglisemi insulin, beslenme ve egzersiz arasındaki dengenin değişik nedenlerle bozulması sonucu görülür.

1. İnsülin fazlalığı (Çocuğa ihtiyacından fazla insülin verilmesi, yanlışlıkla yüksek doz insülin yapılması vs)
2. Ana veya ara öğünlerin atlanması, geciktirilmesi veya öğündeki yiyeceklerin tamamen tüketilmemesi, kusma veya ishal gibi nedenlerle alınan besinlerin yetersiz kalması
3. Aşırı aktivite (normal günlük aktivitenin dışında yapılan olağan dışı aktivite veya egzersiz) durumlarında hipoglisemi gelişebilir.
4. Bacağa enjeksiyon sonrası aşırı egzersiz yapılması (bacakta kan dolaşımı arttığı için).
5. Enjeksiyon sonrası sıcak banyo veya sauna (sıcakta kan dolaşımı arttığı için insülin daha hızlı kana karışır).
hipoglisemiye yol açabilen nedenlerdendir.

13. Çocuğum düşük kan şekeri yüzünden nöbet geçirecek olursa, ne yapmalıyım?

Çocuğun rahat nefes alması sağlanmalı, solunum yolu açık tutulmalı ağızdaki salgıların akciğere kaçmasını önlemek için çocuk yan yatırılmalıdır, ambulans çağrılmalı ve en yakın hastaneye gidilmelidir. Bu arada yanağa sürülecek süzme bal veya bacaktan yapılacak glukagon iğnesi de kan şekerinin yükselmesini sağlayacaktır.
14. Okuldaki sorunlar diyabet kontrolünü engelleyebilir mi?

Okulda özellikle beslenme ile ilgili sorunlar sık görülür. Çocuklar kantinden uygun olmayan gıdalar alabilir veya arkadaşları onlara ikram edebilir. Bu durum kan şekerinde yükselmelere neden olabilir. Ayrıca pek çok ilkokulda hemşire olmaması nedeniyle özellikle küçük çocuklarda insülin enjeksiyonu yapılamayabilmektedir.

15. Diyabetli olmak ruhsal sorunlara sebep olur mu?

Her kronik hastalıkta olduğu gibi diyabetde de ruhsal sorunlar görülebilir. Zaman zaman depresyon, hastalığa isyan etme, azalmış özbenlik saygısı gibi durumlar görülebilmekle birlikte bu sorunlar aile, arkadaş ve profesyonel destekle genellikle ağırlaşmadan önlenebilmektedir.

16. Diyabetli çocuk okula nasıl hazırlanmalı?

Öncelikle okul öncesi doktoruyla konuşarak çocuğun okula gidiş ve çıkış saatlerine göre insülin ve beslenme planında gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Okuldaki varsa kahvaltı ve öğle yemeği menüsü incelenerek gerekli düzenlemeler yapılır. Ayrıca okul yönetimi, öğretmen ve varsa okul hemşiresi ile görüşme yapılarak gerekli bilgiler iletilmelidir. Okul hemşiresine hipoglisemi durumunda kullanılmak üzere meyve suyu paketleri ve glukagon iğnesi bırakılmalıdır. Çocuğun çantasında hipoglisemi durumunda kullanılmak üzere şeker ve meyve suyu paketi bulunmlaı, ayrıca şeker ölçüm cihazı ve insülin kalemi bir çanta içinde hazırlanmalıdır. İlk 1-2 gün anne veya babanın refakat etmesi uygun olabilir.

17. Spor dersine katılabilirler mi?

Diyabetli çocuklar spor ve beden eğitimine katılabilirler, mutlaka katılmalıdırlar, çünkü düzenli egzersiz diyabet bakımının en önemli unsurlarından biridir. Tek yapılması gereken spordan önce ve sonra şeker ölçümü yaparak gerekirse bir ara öğün yenmesidir.

18. Sınav kaygısı kan şekerini artırır mı?

Evet. Stress hormonları (kortizol) ve adrenalin kan şekerini yükseltici etki yapar. Böyle durumlarda insülin dozunu biraz artırmak gerekebilir.

19. Ergenlik döneminde aile ve gençler daha mı zorlanır? Ne gibi etkiler olur?

Ergenlik birkaç nedenden dolayı diyabetli çocuk için zor bir dönemdir. Birincisi ergenlik döneminde artan ergenlik ve büyüme hormonları kan şekerini yükseltici ve insülin ihtiyacını artırıcı bir etki yaparlar. Bunun dışında ergenlik döneminde çocuk daha bağımsız yaşamaya ve özellikle arkadaş gruplarıyla ev dışında daha fazla vakit geçirmeye başlar. Bu durum beslenme konusunda düzensizliğe, kan şekerinin bakılması konusunda isteksizliğe yol açabilir. Ayrıca ruhsal açıdan da ergenlik zor bir dönemdir. Bu dönemde isyan, inkar gibi duygular görülebilir. Tüm bunlar diyabet bakımı ve kontrolünü güçleştirebilir.

Aile bu durumda ne yapabilir?
Anlayışlı ancak kararlı bir tutum gerekir. Çocuğun belirli saatlerde mutlaka evde olması, kan şekeri ölçümü ve insülin enjeksiyonlarının bizzat gözlenmesi ve yapıldığından emin olunması gerekir. Bu dönemde bazı ergenlerde insülin dozlarının atlanması, bu konuda ebeveynlere doğru bilgi verilmemesi gibi durumlar görülebilir ve bu ketoasidoz tablosuna yol açabilir.
Bu tip sorunlar yaşayan ergenlerde yaz diyabet kampları hem ruhsal açıdan aynı sorunu paylaşan yaşıtlarıyla bir arada zaman geçirerek rahatlamak hem de diyabet eğitimini pekiştirmek için çok iyi bir imkandır. Ülkemizde de çocuklar için çok başarılı diyabet kampları yapılmaktadır.

20. Arkadaşları tarafından diyabetli oldukları için dışlanıyorlar mı?
Diyabetli çocuklar genellikle arkadaşları tarafından dışlanmazlar. Zaten çok şeker çocuklardır. Hatta kan şekeri ölçümü ve kendi kendilerine iğne yapmaları arkadaşlarının ilgisini çeker ve onlar tarafından çok cesur olarak nitelendirilmelerine yol açar.

Prof.Dr. Abdullah Bereket
Marmara Üniversitesi Çocuk Endokrinoloji, Metabolizma ve Diyabet Bilim dalı